Schrijver en debater
Een heel eigen aspect van Augustinus activiteiten als bisschop is het schrijven en debatteren. Vanwege zijn vele werkzaamheden overdag, schrijft of dicteert hij zijn boeken meestal ‘s nachts. Als geleerde bisschop wordt hij dikwijls verzocht een publiek debat aan te gaan met dissidenten. Als hij op bezoek is in een andere stad, vraagt men hem vaak om op te treden als gastpredikant. In Carthago, waar hij nogal eens komt, en in de kleine steden op weg naar Carthago, preekt hij vaak. Met zijn vriend Aurelius, de bisschop van Carthago en voorzitter van de bisschoppenconferentie, is Augustinus de drijvende kracht achter regionale concilies. Daar worden maatregelen genomen ten behoeve van de hele Afrikaanse kerkgemeenschap van die tijd. In het formuleren van bindende uitspraken heeft hij een invloedrijke stem.
Veel over het arbeidzaam leven van Augustinus kunnen we niet alleen uit zijn boeken en geschriften achterhalen maar vooral uit zijn brieven. Van zijn correspondentie zijn meer dan 300 brieven bewaard gebleven. Aan het schrijven of dicteren ervan besteedde hij ruime tijd. Soms werden het ware verhandelingen over geloofsproblemen of over hoe te handelen, bijvoorbeeld in tijden van geweld en verdrukking. Zoals gebruikelijk in de oudheid hadden brieven een publiek karakter en gingen ze van hand tot hand.
Aan het eind van zijn leven heeft Augustinus de meeste van zijn werken nog eens overgelezen en herzien en er hier en daar verbeteringen in aangebracht. Deze Retractationes of Nalezingen verschaffen ook inlichtingen over de aanleiding van ieder boek. Completer echter is de inventaris die werd opgemaakt door Possidius, zijn vriend, huisgenoot en later collega-bisschop. Deze had toegang tot de bibliotheek van het bisdom waar een nagenoeg complete collectie van Augustinus’ werken werd bewaard.
Het einde van zijn leven
Ook schreef Possidius na Augustinus’ dood diens biografie, Vita S. Augustini. Daaruit blijkt dat de oude bisschop tot zijn dood het bisschopsambt heeft bekleed. Hij heeft dan inmiddels Heraclius als hulpbisschop aangesteld. Hippo wordt in de laatste maanden van zijn leven belegerd door de Vandalen die elders in Noord-Afrika al vreselijk tekeer zijn gegaan. Terwijl de grijsaard zichzelf troost met een uitspraak van Plotinus “Niet groot is hij die het voor iets groots houdt dat hout en stenen uit elkaar vallen en dat sterfelijke wezens sterven” (Enneaden 1.4.7), brengt hij de laatste dagen van zijn leven door met het bidden van de boetepsalmen. Hij heeft de tekst in grote letters op bladen laten aanbrengen aan de muur van zijn kamer. Op donderdag 28 augustus 430 sterft hij – helder van geest, terwijl zijn gezichtsvermogen en zijn gehoor nog helemaal gaaf zijn – in de leeftijd van 75 jaar.
Tekst dr Martijn Schrama OSA en drs Anke Tigchelaar
GEBRUIKTE LITERATUUR
- “Life of Augustine” / Robert A. Markus in : Augustine through the ages : An encyclopedia / ed. by Allan D. Fitzgerald OSA – Grand Rapids (Mi), Eerdmans, 1999. ISBN: 0-8028-3843-X. – (p. 498-504)
- “Leven van Augustinus door Possidius” in : Bij het zestiende eeuwfeest van Augustinus’ bekering : Veel te laat heb ik jou lief gekregen, leven en werk van Augustinus van Hippo / vertaling en commentaar door T.J. van Bavel OSA – Heverlee: Augustijns Historisch Instituut, 1986. – (p. 19-106)
- Augustinus, de binnenkant van zijn denken / Martijn Schrama. – Zoetermeer: Meinema, 1999. – ISBN: 90-211-3746-1