algemeen
Gozzoli situeert de opleiding bij de retor in zijn eigen tijd, midden 15de eeuw, waarin er in West-Europa een aantal universiteiten tot bloei was gekomen. Dit verklaart de veel gebruikte titel “Augustinus op de universiteit van Carthago”. Volgens de traditie studeerde Augustinus hier de zeven vrije kunsten: een leerprogramma dat bestond uit een trivium (grammatica, retorica en logica) en een quadrivium (aritmetica, geometrica, astronomia en musica). De topstudie theologica was slechts voor enkelen weggelegd. Deze afbeelding heeft in de loop van de tijd aan de rechterzijde een flinke beschadiging opgelopen.
specifiek
We zien Augustinus geknield voor een docent, terwijl hij luistert naar een gedeelte uit een leerboek. De docent is herkenbaar aan zijn beroepskleding: een wijde witte toga, een brede rode schouderkap, een geplooide witte kraag en het karakteristieke hoofddeksel met de gesegmenteerde band. Kennelijk luistert Augustinus niet slechts. Aan zijn handgebaren te zien lijkt het alsof hij ook iets wil toelichten. Naast de docent zit een bestuurder van de hogeschool. Hij kijkt met een argwanende blik naar het tafereel, terwijl hij in zijn handen een boek met een leren omslag heeft. Is er hier sprake van een toelatingsexamen en wacht de bestuurder nog even met het inschrijven van de naam van de nieuwe student? Het lijkt er wel op, want zowel de jongere studenten in de deuropening als de oudere links op de voorgrond luisteren gespannen mee.
Gozzoli maakt in deze voorstelling weer gebruik van een architectonische achtergrond, aan de linkerkant gesloten en aan de rechterkant open, met een doorkijkje naar de stad. Dit is ten aanzien van het kleurgebruik geraffineerd, want juist tegen de grijsblauwe kleuren van de binnenruimte komt het heldere oranje sterk naar voren. Vanwege het streven naar harmonie is het mogelijk dat op de beschadigde plaats aan de rechterkant een staande figuur is weggevallen, gekleed in lange geplooide bruine kleding zoals die van de knielende Augustinus. Zou dat soms Augustinus’ beschermheer en financier Romanianus zijn geweest, die hier zijn protégé komt aanmelden? Het zou een logisch vervolg zijn op de eerste afbeelding waar Augustius’ ouders hem aanmelden op de lagere school. De afbeelding toont ons een onderdanige, gehoorzame en toegewijde jongeman, die toen al werd bewonderd en benijd. Rond 375 studeerde Augustinus af en werd leraar in de retorica (375-386).
Tekst : drs. Ger Jacobs
Foto’s : Jan van Lierop, Ger Jacobs, Jan-Martijn van der Werf, en de iconografie op http://www.augustinus.it/iconografia/index.htm.
Met dank aan de Augustijnen van San Gimignano.