algemeen
Onder de indruk geraakt van Ambrosius’ bijbeluitleg pakt Augustinus de boeken van de Heilige Schrift opnieuw op. Ambrosius had hem aangeraden het boek Jesaja te lezen, maar Augustinus kon hiermee niet uit de voeten. Dan krijgt van zijn mentor Simplicianus het advies om Paulus’ brief aan de Romeinen te lezen.
In de Confessiones beschrijft Augustinus zijn bekering als volgt: “… Toen hoorde ik ineens in een huis bij ons in de buurt iemand telkens opnieuw zingen: “Pak het maar en lees het maar, pak het maar en lees het maar.” … Ik rende dus gauw terug naar die plek waar Alypius zat, want daar had ik het boek met de brieven van de apostel Paulus laten liggen toen ik hem had achtergelaten. Ik greep het, sloeg het open en las zwijgend de eerste de beste tekst waar mijn oog op viel: “Laten we ons onthouden van zwelgpartijen en drinkgelagen, van ontucht en losbandigheid en van twist en nijd. Bekleed u liever met de Heer Jezus Christus, en vertroetel uw lichaam niet zo, dat het nog meer gaat begeren.” (Rom. 13:13) Ik had geen behoefte om verder te lezen en dat was ook niet nodig…..” (Conf. 8, XII, 28-30)
Op de afbeelding zien we hem geconcentreerd lezen en mediteren terwijl een stralenbundel uit de hemel hem inspireert. Zou dit licht ook de hemelse stem symboliseren die hij hoorde zeggen: “tolle, lege”: “pak en lees”? De figuur rechts naast Augustinus is zijn vriend Alypius. Met een handgebaar lijkt deze duidelijk te maken dat Augustinus bezig is de juiste woorden te lezen. Links van Augustinus blijven enkele leerlingen op eerbiedige afstand van dit bijna heilige moment.
specifiek
De achtergrond verduidelijkt de scène op de voorgrond. Terwijl links achter Augustinus nog de stadsmuren van Milaan staan, kijken we rechts al in zijn toekomst. Augustinus heeft de brieven van Paulus lukraak opengeslagen en leest. Overtuigd door de vermanende woorden van Paulus geeft Augustinus zich over. Niet lang daarna zal hij zich in 387 in de Paasnacht door Ambrosius laten dopen. De kloosterkerk op de achtergrond vormt een duidelijke vooruitblik op zijn latere leven.
Deze tweedelige achtergrond wordt streng gescheiden door een boom die links donker en rechts licht van kleur is. De boom der kennis van goed en kwaad? Gezien het feit dat Augustinus nog aan de donkere kant zit en zijn vriend aan de lichte kant staat, vanwege de sombere muren van de stad ten opzichte van het vrolijke landschap, maar ook vanwege het rozenhek en de bloemen aan de rechterkant, kan men concluderen dat de boom uit het aardse paradijs hier een symbolische plaats heeft gekregen.
Tekst : drs. Ger Jacobs
Foto’s : Jan van Lierop, Ger Jacobs, Jan-Martijn van der Werf, en de iconografie op http://www.augustinus.it/iconografia/index.htm.
Met dank aan de Augustijnen van San Gimignano.